Mitoloji ve Edebiyatın Dansı
İhsan Oktay Anar’ın 2023’te yayımlanan Tiamat adlı romanı, yazarın Türk edebiyatında mitolojik unsurları modern bir anlatıyla buluşturma geleneğinin çarpıcı bir örneğidir. Kitap, adını Sümer mitolojisindeki kaosun ve yaradılışın tanrıçası Tiamat’tan alır. Bu isim, hikâyenin temel meselesini, yani düzen ile kaos arasındaki mücadeleyi simgeler. Anar, mitolojik temaları sadece dekoratif bir unsur olarak kullanmaz; onları insan doğasının ve toplumsal yapının derin analizine hizmet eden birer metafor haline getirir.
Ana Temalar ve Anlatı Yapısı
Tiamat birçok katmanda ilerleyen, tarihsel ve mitolojik bir anlatı sunar. Roman, zaman ve mekân kavramlarını sürekli değiştirerek okuyucuyu hem kadim Mezopotamya mitlerine hem de modern dünyanın karmaşasına taşır. Anlatı, mitolojik hikâyelerden esinlenen çok katmanlı bir alegori olarak şekillenir:
1. Kaos ve Düzen:
• Tiamat, başlangıçta kaosun, özgürlüğün ve sınırsız yaratıcı gücün sembolüdür. Ancak ona karşı düzeni tesis eden tanrıların (örneğin Marduk) savaşı, düzenin baskıcı doğasını ortaya koyar. Bu, Anar’ın özgürlük ile otorite arasında süregelen insanlık tarihine yönelik eleştirisidir.
2. İktidarın Doğası:
• Hikâye boyunca kaos yaratıcı bir güç olarak övülürken, düzen kurma çabası çoğu zaman yozlaşmaya ve baskıya dönüşür. İhsan Oktay Anar, mitolojik arka plan üzerinden insanlık tarihindeki iktidar mekanizmalarını sorgular.
3. Dil ve Metafor:
• Anar’ın ustalıkla işlediği mitolojik referanslar, sadece tarihsel değil, dilsel bir kaos ve düzen çatışmasını da yansıtır. Romanın dili, hem karmaşık hem de çok katmanlıdır; bu, okuyucuyu sürekli metin üzerinde düşünmeye zorlar.
Karakterler ve Alegoriler
Anar’ın klasik eserlerinde olduğu gibi, Tiamat da arketip karakterlerle doludur. Bu karakterler, bireylerden çok daha fazlasını temsil eder:
• Tiamat: Sadece mitolojik bir figür değil, aynı zamanda bastırılmış yaratıcılık, özgürlük ve kadınsı güçlerin sembolüdür. Modern bağlamda, toplumsal düzenin bireysel özgürlükleri nasıl kısıtladığına dair bir eleştiri olarak yorumlanabilir.
• Marduk: Düzeni temsil eden Marduk, bir yandan uygarlığın gelişimini müjdeleyen bir kahraman gibi görünürken, diğer yandan otoriter yapının yozlaşmış yüzünü de gözler önüne serer.
• Yan Karakterler: İhsan Oktay Anar’ın her kitabında olduğu gibi, romanın yan karakterleri de ana hikâyeyi destekleyen felsefi tartışmaların taşıyıcısıdır. Bu karakterler, genellikle mitolojik figürlerin modern dünyadaki yansımalarıdır.
Felsefi Derinlik
Anar’ın romanında mitoloji, insanın varoluşsal sorularını ele almanın bir yolu olarak kullanılır. Tiamat’ta en temel sorulardan biri, insanlığın düzen yaratma çabasının ne kadar anlamlı olduğudur. Kaos, bir yandan tehdit edici bir güç olarak görülürken, diğer yandan düzenin statik ve kısıtlayıcı doğasına karşı bir özgürlük alanı yaratır.
Nietzsche’den Etkiler:
Anar, düzen ile kaos arasındaki bu gerilimi işlerken Nietzsche’nin “Apollon-Dionysos” ikilemine sıkça başvurur. Tiamat, Dionysos’un yaratıcılığını ve kaotik enerjisini simgelerken, Marduk Apollon’un düzen kurucu, rasyonel dünyasını temsil eder.
Postmodern İzler:
Romanın anlatı yapısı, postmodern edebiyatın bir özelliği olarak parçalı ve çok seslidir. Anar, anlatıcıların güvenilmezliğini ve zamanın doğrusal olmayışını vurgulayarak okuyucuyu hikâyeyi yeniden kurmaya zorlar.
Anar’ın Üslubu ve Yenilikleri
İhsan Oktay Anar’ın Tiamat’ta en dikkat çekici yönlerinden biri, dil ve üslup üzerindeki hâkimiyetidir. Klasik Osmanlıca terimlerden modern Türkçe ifadelerle bezeli metin, hem geçmişe hem de geleceğe gönderme yapar. Anar, okuru kendi kültürel kökenlerine yabancılaştırırken, aynı zamanda o kökenlerle bağ kurmasını sağlar.
• Üslup: Anar, şiirsel bir dille epik bir anlatı kurar. Bu, romanı klasik bir mitoloji kitabı olmaktan çıkarıp modern bir edebiyat eserine dönüştürür.
• Yaratıcılık: Yazar, Sümer mitolojisini kendi hikâyesine yedirerek bilinen mitolojik figürlere yeni anlamlar kazandırır.
Kaos ve Düzenin Dengesinde İnsanlık
Tiamat, İhsan Oktay Anar’ın insanlık tarihine, mitolojiye ve bireyin toplumla olan ilişkisine dair derin bir bakış sunduğu bir eser olarak öne çıkar. Roman, yalnızca mitolojik hikâyelerle ilgilenmez; aynı zamanda modern dünyanın karmaşıklığını, iktidar yapılarının işleyişini ve insan doğasının kaos ile düzen arasında sürekli gidip gelen yapısını sorgular.
Anar’ın bu eserini, insan doğasının ve toplumsal yapıların evrensel sorunlarına dair bir “edebi felsefe” olarak okumak mümkündür. Tiamat, geçmişin mitleri üzerinden günümüz dünyasına tutulmuş bir ayna gibidir.
Bilgiyle kalın...
